مردی که آینه انعکاس خویش بود

حسین علیزاده – روزنامه نگار

کتاب “مردی شبیه خود” اثر نویسنده خوش ذوق و پژوهشگر متعهد، مصطفی قلیزاده علیار به روایت و تحلیل تاریخی زندگی و مبارزات رهبر بزرگ انقلاب اسلامی ایران، بیدارگر مسلمانان در عصر حاضر و بنیانگذار نظام نوپدید و ابتکاری جمهوری اسلامی در بین نظام های حکومتی موجود در دنیا اختصاص داده شده؛ یعنی مجتهد مجاهد، فقیه نواندیش و عارف حکیم آیت الله العظمی الامام السید روح الله المصطفوی الموسوی الخمینی (رضوان الله تعالی علیه).

کتاب در اصل برای جوانان تالیف و تاکنون دو بار(سال های ۸۷ و ۹۳) از سوی انتشارات عروج وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) در ۲۰۹ صفحه رقعی منتشر شده. در اهمیت کتاب همین بس که در فروردین سال ۸۸ در بین دانشجویان به مسابقه حضوری در تهران گذاشته شده بود.

تمام مطالب کتاب مبتنی بر پژوهش، سند و منابع معتبر بوده و در عین حال، زبان کتاب روان و دارای نثری ساده و درست و محکم است.

کتاب “مردی شبیه خود” در واقع گنجاندن بحر در کوزه است زیرا زندگی پرکشاکش و ابعاد گسترده زندگی شخصی، سیاسی، علمی، مبارزات قبل از انقلاب و همچنین ده سال رهبری بعد از انقلاب امام خمینی(ره)، در این کتاب به صورت مختصر گنجانده شده و به زبانی آشنا به مخاطب بیان گردیده که این کاری بسیار سخت است والبته مصطفی قلیزاده علیار با تکیه بر تجربه، دانش و توان علمی و عملی خود از عهده این کار به خوبی برآمده است.

حال نگاهی اجمالی به فصول و بخشهای کتاب مردی شبیه خود می کنیم:

مردی شبیه خود

کتاب در ۱۳ فصل تدوین شده:

فصل اول(تولد و تحصیل) شامل محورهایی همچون خاندان، پدر، مادر، مکتب خانه، ایام کودکی و … است. در صفحات ۱۸ تا ۲۰ در مطلبی مرتبط با پدر امام(ره)، می خوانیم: “سید مصطفی مجتهد کمره ای، پدر امام خمینی(ره)، در زمان خود و در مقایسه با پیشینیان و نیاکانش، علاوه بر داشتن ابعاد معنوی و علمی، از نظر اجتماعی و سیاسی نیز شخصیتی برجسته بود هیچ گاه از جریانات زمانه خود غافل نمی شد… همواره طرفدار مظلومان و بی پناهان بود… در نتیجه همین مجاهدت های مقدس و درگیری با اشرار و فتنه گران بود که بالاخره در سال ۱۳۲۰ هجری قمری در بین راه خمین – اراک به ضرب گلوله دو تن از شرارت پیشگان منطقه به شهادت رسید. وی هنگام شهادت ۴۲ ساله بود …”

آخرین فرزند

در صفحه ۲۱ می خوانیم: ” سید روح الله خمینی ششمین و آخرین فرزند شهید مجاهد سید مصطفی مجتهد کمره ای در ۲۰ جمادی الثانی ۱۳۲۰ هجری قمری برابر با اول مهر ۱۲۸۱ هجری شمسی همزمان با سالروز میلاد حضرت فاطمه زهرا(س) در خمین -از توابع استان مرکزی- متولد شد و چهار ماه و بیست و دو روز از ولادتش می گذشت که پدرش به شهادت رسید.”

در ادامه این فصل و فصل دوم(فرازها و نشیب ها)، حوادث و داستان هایی از دوران کودکی بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، خواندنی است: درس خواندن، آموزش خوشنویسی، نقش معلمی برادر بزرگش آیت الله سید مرتضی پسندیده در دوران کودکی امام(ره)، مرگ مادرش “هاجر” بانو، تاثیر تربیتی عمه اش “صاحبه خانم” و … ادامه تحصیل در حوزه علمیه اراک و آشنایی با شیخ عبدالکریم حائری؛ مهاجرت به قم به دنبال مهاجرت استادش شیخ به قم در نوروز سال ۱۳۰۱ برابر با رجب ۱۳۴۰ هجری قمری، نشستن در پای درس فقه و اصول شیخ تا سال ۱۳۱۵ هجری شمسی و سایر اساتید بزرگ حوزه تازه تاسیس علمیه قم؛ تشکیل خانواده؛ اتفاقات فاجعه آمیز در عرصه سیاسی – اجتماعی ایران مثل کشف حجاب رضاخانی، تالیف کتاب “کشف اسرار”، تدریس معارف و فقه و اصول، تربیت شاگردانی عالم و اندیشمند مثل شهید مطهری و … و مسایلی خواندنی و قابل تامل دیگر که در این فصل درج شده است.

زمینه های قیام

فصل سوم(به سوی قیام، صفحات ۵۱ تا ۹۰) به تبیین زمینه های قیام امام خمینی در مقابل رژیم طاغوت پهلوی اختصاص یافته و به لحاظ تاریخی سیاسی ایران در دهه های ۱۳۱۰ تا ۱۳۴۰ حایز اهمیت و دقت است.

قیام تاریخی و دینی امام خمینی در سال ۱۳۴۲ شمسی و قبل از آن در قضیه “لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی” زمینه ی مقتضی و ضرورت تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خود را داشت که می توان در ده سال قبل از قیام  از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ جستجو کرد. دور چدیدی از نفوذ غرب و اسرائیل به واسطه شاه وابسته از سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در ایران آغاز شدکه روحانیون متعهد و امام خمینی نمی توانستند در مقابل آن ساکت بنشیند.

مساله اصلاحات ارضی و انجمن های ایالتی و ولایتی از مهم ترین زمینه های اعتراض و قیام امام(ره) به شمار می رود.

بر اساس لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی(مصوب مجلس در ۱۶ مهر ۴۱) مسلمان بودن نمایندگان مجلس و سوگند خوردن به قرآن حذف شده بود که امام بعد از برگزاری جلسه ای با حضور علمای بزرگ قم، اعتراض خود را طی نامه ای به شاه نوشت و از او خواست تا این حرکت ضد اسلامی را از انجمن های ایالتی و ولایتی بردارد.

شاه شش روز بعد با نوشتن نامه ای خطاب به علمای قم، اسلام و سوگند به قرآن را اموری غیر مهم خواند!! (صفحه ۵۷)

این گستاخی محمدرضا شاه باعث قیام و اعتراض علما و مردم به رهبری امام خمینی شد و اعتراضات گسترش یافت.

شاه در مقابل این اعتراضات احساس خطر کرد و بالاخره در ۷ آبان ۴۱ این لایحه رسماً در مجلس شورا لغو گردید و این نخستین پیروزی قیام مردم مسلمان ایران به رهبری معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران بود.

‌اما مساله قیام همین جا متوقف نشد زیرا حوادث سیاسی و اجتماعی بعدی که شاه در سرنوشت ایران رقم زد باعث شعله ور شدن قیامی دیگر و حتی پایه ریز قیام های بعدی شد. انقلاب سفید(لوایح ششگانه)، تصویب لایحه کاپیتولاسیون و مصونیت قضائی مجرمان آمریکایی در ایران، از جمله مسایلی است که مورد اعتراض امام و اغلب علمای اسلام بود و شاه هم عقب نشینی نکرد و به دنبال آن درگیری بین مردم و نیروهای مسلح رژیم و حمله به مدرسه فیضیه و … اتفاق افتاد و در ۱۵ خرداد با دستگیری و زندانی کردن امام(ره)، قیام مردمی در قم و تهران و تبریز و … شکل جدی تری به خود گرفت و هزاران نفر به دست عمال مسلح شاه کشتار شدند و به شهادت رسیدند و این قیام مردمی و سرکوب آن، نقطه آغاز سقوط رژیم پهلوی بود که در بهمن ۱۳۵۷ به ثمر نشست.

فصل تبعید

فصل چهارم(جلوه های عاشورائی) و فصل پنجم(حماسه ای دیگر) از صفحه ۹۱ تا ۱۲۰ شامل حوادث قیام، زندانی شدن و آزادی حضرت امام خمینی(ره) و افشای وابستگی شاه به رژیم صهیونیستی اسرائیل می شود و فصل ششم تبعید به ترکیه(صفحات ۱۲۰ تا ۱۲۹).

امام(ره) بعد از سخنرانی در ۴ آبان ۱۳۴۳ به ترکیه و شهر دور افتاده “بورسا” تبعید شد. فرزند مجاهد امام، آیت الله سید مصطفی خمینی نیز بعد از تبعید پدر، اعتراض کرد و مردم قم را به قیام فراخواند و این امر باعث شد پسر مجاهد را نیز نزد پدر تبعید کنند! و این پدر و پسر مجاهد و عالم تا مهر ۴۴ در بورسا ماندند و در آن تاریخ به عراق منتقل شدند.

از نکات جالب توجه در تبعیدگاه ترکیه شروع تالیف کتاب فقهی “تحریرالوسیله” و نیز آموختن لغات و زبان ترکی و حفظ ارتباط با ایران بود!

فصل هفتم، هشتم و نهم به امور تبعید امام به عراق و اقامت ۱۳ ساله ایشان در نجف اشرف و سپس عزیمت اجباری به فرانسه می پردازد که از جمله خواندنی ترین صفحات کتاب را به شمار می آید. نویسنده سعی کرده، نکات و حوادثی مهم  از این ۱۳ سال زندگی تعبیدی و مبارزات را گزینش کرده در این فصول بگنجاند.

سخنی شگفت انگیز و تاریخی از امام هنگام سوار شدن به هواپیمای ترکیه ای، را در صفحه ۱۲۳ می خوانیم که نقشه راه آینده امام را ترسیم می کند؛ در گزارش مکتوب مامور ساواک که همراه امام بوده، آمده که امام خطاب به مامور امنیتی شاه در هواپیما می گوید:”من برای دفاع از وطنم تبعید می شوم”!

این بود که امام چهارده سال مبارزه در تبعید را برای وطنش ایران ساماندهی و رهبری کرد به یاری خدا در ۱۲ بهمن ماه سال ۱۳۵۷ پیروزمندانه به وطنش بازگشت. حتی فرزند مجاهد و همراه خود سید مصطفی را در نجف جا گذاشت!

گفتنی است فصل هشتم (ادامه نهضت، ص ۱۳۹ تا ۱۵۹) از غنی ترین فصل های کتاب در شمارش فعالیت های دهگانه و اساسی امام در نجف در راستای رهبری انقلاب کبیر اسلامی از جمله طرح مباحث علمی و فقاهتی حکومت اسلامی در زمان غیبت امام معصوم(ع) و تشکیل آن که حاصل این مباحث، تدوین کتاب “ولایت فقیه” گردید.

اما چهار فصل آخر کتاب در شرح پیروزی انقلاب و ماجراهای بعد از پیروزی و نیز مباحث قانون اساسی و جنگ تحمیلی و ارتحال امام است.

به نظر می رسد این کتاب برای شناخت زندگی و ابعاد شخصیتی امام خمینی(ره)، یکی از کتاب های جدی و خواندنی و مختصر و مفید است.

حقیقت امر نیز گویای این مسئله می‌باشد که حضرت امام خمینی امام(ره)، بی بدیل ترین و بی نظیرترین شخصیت عصر حاضر در تمام عالم بوده و مثال و همتایی نمی توان بعد از نهضت نبی اعظم(ص) و انقلاب خونین ابا عبدالله، حضرت امام حسین (ع)، برای کسی که انقلابش بی نظیرترین و تأثیر گذارترین انقلاب دینی تمام قرون و اعصار جهان محسوب می شود، پیدا کرد و در واقع «مردی شبیه خود» با مسمی ترین نام برای این کتاب می باشد.